Het kunstenaarsgeslacht Toorop beslaat bijna honderd jaar kunstgeschiedenis. Door hun gemeenschappelijke vernieuwingsdrang en eigenzinnigheid opereerden Jan Toorop (1858-1928), zijn dochter Charley Toorop (1891-1955) en haar zoon Edgar Fernhout (1912-1974) alle drie in de voorhoede van de Nederlandse schilderkunst.
Jan Toorop, Lijnenspel de komst van de nieuw kunst, 1893
Hoe verschillend de oeuvres van Jan Toorop, Charley Toorop en Edgar Fernhout ook zijn, toch hebben ze duidelijk invloed gehad op elkaar. Alle drie hadden een brede aandacht voor muziek, literatuur, architectuur en fotografie. En alle drie zetten zich belangeloos in het werk van collega's te promoten en tentoonstellingen te organiseren. In Domburg bouwde Jan Toorop daarvoor zelfs een zomer-paviljoen. Charley's atelierhuis 'De Vlerken' in Bergen werd een ontmoetingsplaats voor schilders, schrijvers, architecten en filmers als Leo Gestel, Carel Willink en Piet Mondriaan, Adriaan Roland Holst, Gerrit Rietveld en Joris Ivens. In de Tweede Wereldoorlog organiseerde Charley werk voor kunstenaars die niet wilden tekenen voor de Kultuurkamer en later hielp zij kunstenaars van de CoBrA-beweging. Tenslotte heeft ook zoon Edgar in zijn tijd een stimulerende invloed gehad op jonge kunstenaars uit de ‘Ateliers 63’ in Haarlem. Niet verwonderlijk dus dat de familie Toorop een zo centrale plaats innam in de Nederlandse kunstwereld. In een tentoonstelling in het Stedelijk Museum Alkmaar en in de bijbehorende uitgave (Waanders) worden voor het eerst de biografische en de artistieke verwantschappen tussen de drie kunstenaars uitgelicht.
Jan Toorop
Jan Toorop was een multitalent een rusteloze zoeker naar nieuwe stijlen en technieken en bij uitstek een van de kunstenaars die de nieuwe kunststromingen rond 1900 volgde en daarmee de moderne kunst in Nederland introduceerde. In 1885 sloot hij zich aan bij de toonaangevende Brusselse avant-garde groep Les XX. Van een impressionist ontwikkelde hij zich via het pointillisme tot een symbolistisch schilder. Tijdens reizen naar Londen had Toorop het werk leren kennen van de prerafaëlieten en van de arts and crafts-beweging, wat leidde tot een 'lineair idealisme' in een religieus gerichte art nouveau-stijl, waarmee hij de richting van het symbolisme insloeg. Toorop was actief als portrettekenaar en ontwierp keramiek, reclame-affiches en boekbanden. In de laatste twintig jaar van zijn leven was hij sterk rooms-katholiek geïnspireerd.
Charley Toorop
Zijn dochter Charley sloeg bewust een heel andere weg in, ondanks het feit dat zij vroeg profiteerde van de vakkennis en het netwerk van haar vader. Voor haar waren de expressionisten grote voorbeelden, zoals Van Gogh en Wassily Kandinsky en andere schilders van Der Blaue Reiter van wie zij in 1912 werk zag op een tentoonstelling in Nederland. Haar landschappen en (zelf)portretten schilderde ze in een expressief soort realisme met zwaar aangezette lijnen en krachtig kleurgebruik, wat een heftig en spannend effect geeft. Een grote tegenslag was het mislukte huwelijk met de drankzuchtige Henk Fernhout. Charley Toorop stond er met drie kinderen in 1917 alleen voor, maar werd door haar vader gesteund. Hij liet voor haar toen haar Bergense atelierwoning ‘De Vlerken’ bouwen. Vanaf 1930 richtte ze zich op sociale onderwerpen als arbeiders en boeren. Naarmate ze ouder werd, schilderde ze steeds vaker stillevens en onderwerpen dichtbij huis.
Charley Toorop, Drie Generaties, 1941-1950
Edgar Fernhout
Haar zoon Edgar Fernhout stond aan het begin van zijn carrière sterk onder invloed van zijn moeder. Als kind werd hij al gestimuleerd om te schilderen, door zijn grootvader, maar vooral Charley kon dwingend zijn. Hij maakte kleine, realistische portretten, zelfportretten en stillevens. Na Charley's overlijden in 1955 was Edgar naar zijn ouderlijk huis in Bergen verhuisd. Zijn atelier had uitzicht op de duinen en nu werden die en de zee, de polder en het bos zijn onderwerp. Dankzij de vele contacten van zijn moeder was hij opgegroeid met vernieuwende kunstenaars als Piet Mondriaan en met ontwikkelingen op het gebied van film en fotografie. Het inspireerde Edgar uiteindelijk met licht te gaan experimenteren en zijn schildertrant neigde steeds meer naar abstractie. Pas toen, eenmaal uit de schaduw van zijn moeder, vond hij zijn eigen stijl, een nieuwe taal, en schilderde hij in kleine vlakjes de natuur, gecodeerd in kleur en ritme.
Kunstcriticus en voormalig directeur van Stedelijk Museum Amsterdam Rudi Fuchs stelde voor Museum Kranenburgh in Bergen een apart overzicht samen van het werk van Edgar Fernhout.
Combi-ticket Museum Kranenburgh
Deze tentoonstelling Licht in kleur- Edgar Fernhout loopt deels parallel met De Toorop Dynastie en is te zien t/m 10 november 2019 in Museum Kranenburgh in Bergen, met bijzondere aandacht voor het late oeuvre van Fernhout. Van 28 september t/m 17 november 2019 bieden beide musea een combiticket aan voor € 20, inclusief een unieke fietsroute, samengesteld door Karin Evers (t.w.v. € 4,95). Het combiticket is verkrijgbaar bij de kassa van beide musea.
De Toorop Dynastie - Drie kunstenaarsgeneraties
28 september t/m 10 november
Stedelijk Museum Alkmaar
Licht in kleur - Edgar Fernhout
t/m 10 november
Museum Kranenburgh Bergen