Tekentip van Marianne! Les 3: de anatomie van de schedel

De grote vorm van het hoofd is te vergelijken met die van een ei. De smalle kant van het ei komt overeen met de kin, de smalle kant van het hoofd. De ronde kant van het ei zien we terug in de bovenkant van de schedel, de bovenkant van de hersenpan. Op dit gedeelte van de schedel zit meestal het haar. Het haar kan de vorm van de schedel aan het oog onttrekken. Ook het achterhoofd is meestal met haar bedekt. Hierdoor, en omdat we ons bij het communiceren vooral op het gezicht concentreren, realiseren we ons vaak niet goed hoe groot dit gedeelte is en wat voor vorm de schedel precies heeft. U doet er goed aan eens bij uzelf te kijken hoe groot uw hoofd eigenlijk is. Als u verschillende spiegels gebruikt, kunt u ook de achter- en zijkant van uw hoofd goed zien. U wordt u ervan bewust dat het gezicht maar een klein gedeelte van de hele schedel inneemt. Mocht u eens in de gelegenheid zijn iemand met een kaal hoofd te tekenen, dan zult u door middel van de meettechniek duidelijk kunnen zien hoe groot de schedel is. Hij is vast veel groter dan u dacht!



Holle en bolle vormen
In tegenstelling tot een ei is een schedelniet glad. Een schedel heeft een plastischevorm met uitstekende delen en holtes. Debovenkant van de schedel is nogal plat, het achterhoofd steekt behoorlijk naar achterenuit. In tegenstelling tot veel dieren heeft demens geen vooruitstekende snuit maar een vrij plat gezichtsgedeelte. Als u begrijpthoe de schedel is gevormd, zult u ookbegrijpen waarom sommige gedeeltes vanhet hoofd, zoals bijvoorbeeld de ogen, inde schaduw liggen. Andere gedeelten, zoalsbijvoorbeeld de neus, de jukbeenderen ofde kin, komen naar voren en vangen licht.

Het niet-bewegende gedeelte van de schedel
De schedel van de mens heeft een aangezichtskant en een hersenpan. De aangezichtskant is de kant van het gezicht met het voorhoofd, de ogen, de neus, de mond en de kin. De aangezichtskant is vrij plat. Veilig opgeborgen in de hersenpan bevinden zich de hersenen. De hersenpa nheeft een bolle vorm.

De hersenpan
De hersenen zijn van het allergrootstebelang voor het functioneren van een mens. Zij besturen het lichaam en het hele doenen laten van een individu. Zonder hersenen zouden we niet kunnen leven en na een hersenbeschadiging, bijvoorbeeld door een ongeluk, is een mens vaak zichzelf niet meer. Zulke kostbare organen moeten vanzelfsprekend goed beschermd worden! De hersenpan bestaat daarom uit verschillende beenderen die aan elkaar zijn gegroeid. Dit gedeelte van de schedel kan niet bewegen en vormt zo een stevige, beschermende kom voor de kwetsbare hersenen. Aan de voorkant van de hersenpan bevindt zich het voorhoofd. Doordat het voorhoofd maar weinig vetweefsel heeft, is de vorm van de onderliggende beenderstructuur goed te zien. Van opzij bekeken loopt het voorhoofd van een man sterker naar achteren dan dat van een vrouw.

De oogkassen
Net zoals de hersenen zijn de ogenbelangrijk en kwetsbaar. Om die reden worden ook zij beschermd door de beenderen van de schedel. In de schedel bevinden zich ongeveer in het midden van de aangezichtskant twee vrij grote, hoekige holtes: de oogkassen. In deze oogkassen liggen de ronde oogbollen verzonken, op zo’n manier dat er van de hele bol maar een klein stukje te zien is. Dit kleine stukje zichtbaar oog wordt nog eens extra beschermd door de uitstekende beenderen die de oogkassen omringen: de jukbeenderen, die de onderkant van de oogkassen vormen en de wenkbrauw bogen, die zich boven de oogkassen bevinden. Voor de tekenaar zijn deze beenderen belangrijk omdat zij invloed hebben op de vorm van iemands gezicht. Uitgesproken, hoge jukbeenderen kunnen heel karakteristiek zijn. Bij mannen zijn de wenkbrauwbogen meestal geprononceerder dan bij vrouwen.

De neusbrug
Voelt u maar eens bij uzelf hoe de neus is opgebouwd. De neusbrug bestaat uit been en voelt hard aan. Na dit harde gedeelte volgt het zachtere kraakbeen. Het kraakbeen kan nog doorgroeien en zorgt voor de eigen, zeer persoonlijke vorm van de neus. In de schedel is onder het kleine stukje been dat de neusbrug vormt, de neusholte te zien. Deze holte is smaller dan de oogholten maar wel ongeveer even hoog. De hoek die de neusbrug maakt met het voorhoofd verdient aandacht bij het tekenen.

Het bewegende gedeelte van de schedel
Het enige gedeelte van de schedel dat kan bewegen, is de onderkaak. Het gewricht van de onderkaak bevindt zich iets voor het oor. Bij sommige mensen kun je dit gewricht duidelijk zien bewegen als ze kauwen of hun kiezen op elkaar zetten. Het gewricht van de onderkaak zorgt ervoor dat een mens zijn mond kan openen en dat hij kauwbewegingen kan maken. Behalve naar beneden kan de onderkaak een weinig naar links en rechts bewegen.
 
De kaaklijn
De onderkant van de onderkaak laat de voor de tekenaar belangrijke kaaklijn zien. Deze lijn begint onder het oor, maakt een hoek en loopt door tot de kin. De kaaklijn is bij ieder mens heel persoonlijk. Bij dikke en oudere mensen is de kaaklijn vaak minder geprononceerd dan bij magere en jonge mensen.

De kin wordt gevormd door de vorm van het bot aan de voorkant van de onderkaak. Over dit stukje bot bevindt zich wat vetweefsel en spieren die mede het aanzien van de kin bepalen. De grootte en vorm van de kin is bij elk mens anders en bepalend voor het hele gezicht.





Tanden en kiezen
In de boven- en onderkaak bevinden zich de tanden en kiezen. Tenminste, als iemandze nog allemaal heeft! De lippen vallenover de tanden. De stand van de tanden is daarom bepalend voor de vorm van de mond. Bij oudere mensen die hun tanden en kiezen niet meer hebben, valt de mond in. De kin lijkt hierdoor meer naar voren tekomen. Bij baby’s en kleine kinderen is het kaakgedeelte met het gebit nog niet volgroeid. Hierdoor is de grootte van de schedel ten opzichte van het gezicht relatief groter dan bij een volwassene.

Persoonlijke verschillen in de vorm van de schedel
Hoewel de vorm van de schedel voor alle mensen min of meer gelijk is, zijn er allerlei kleine, individuele verschillen mogelijk. Zo kan een schedel wat breder of smaller zijn dan het gemiddelde formaat. Of wat hoekiger of ronder. De vorm van de kaak kan eveneens verschillen vertonen. De onderkaak van mannen is vaak zwaarder en hoekiger dan die van vrouwen. Deze kleine verschillen maken dat ieder zijn eigen, karakteristieke hoofd heeft. Met kennis van de anatomie van de schedel zult u eenvoudiger het hoofd in de juiste vorm kunnen tekenen.

 

Een vanitasstilleven wijst de beschouwer op de tijdelijkheid van het leven. Memento mori: gedenk te sterven! Als symbolen die de sterfelijkheid van de mens en de tijdelijkheid van het aardse bestaan aanduiden, werden wel een gedoofde of half opgebrande kaars, een verdorde bloem, een gevallen blad, een klok, een halfvol (of halfleeg) glas of een schedel gebruikt.

De techniek uitleg met voorbeelden komen uit de online tekencursus “Tekenen met Marianne”, waarmee Nationaal Atelier samenwerkt. In deze online cursus Tekenen vind je in 40 video’s en 40 e-books de beste technieken en duidelijke uitleg om treffende portretten, schitterende landschappen, spannende composities en uitdagende perspectieven te maken. Klik hier voor een GRATIS proefaflevering!

Klik hier  om meer tips te lezen uit de reeks Tekenen met Marianne!